Een zaak van lange adem

Dit jaar wordt de restauratie van het Strumphlerorgel afgerond. Iets om naar uit te kijken! Het zal dan inmiddels vier en een half jaar geleden zijn dat het orgel nog bespeelbaar was. De waterschade is dan hersteld én de windvoorziening is dan gereconstrueerd, terug naar de situatie in 1795. Het orgel heeft tot de jaren ’50 van de vorige eeuw in Amsterdam gestaan.

Vorig jaar is er vooral in de werkplaats van de orgelmakers Elbertse en Van Vulpen in Utrecht gewerkt. De onderdelen van het orgel die in 2021 nat geworden waren, zijn uit elkaar gehaald en zo nodig vervangen. Een deel van de restauratie bestaat dus uit het repareren van onderdelen.

Daarnaast hebben we de gelegenheid te baat genomen om het orgel te voorzien van een spectaculair balgen systeem. Dit systeem met zogenaamde spaanbalgen zorgt ervoor dat de pijpen van het orgel heel natuurlijk worden aangeblazen en heeft daarmee direct invloed op de klank van het instrument.

Het is niet voor niets dat onze campagne om geld in te zamelen voor de restauratie, “Geef klank” heet. We prijzen ons gelukkig dat zo’n groot werk uitgevoerd kan worden.

Wanneer u de afgelopen maand in de kerk en in de toren bent geweest hebt u aan de voorkant van het orgel, het front, de steigers gezien die de hele westwand in beslag nemen. Het herstellen van het orgel om het weer te laten klinken is weliswaar het eerste doel maar het oog wil ook wat.

Zoals bij elke restauratie komen we ook hier onverwachte zaken tegen. In dit geval blijkt het schilderwerk van het front in zo’n slechte staat te zijn dat het noodzakelijk bleek om ook dit te herstellen. Als u zich het oude vale geel herinnert zal het herstel van de kleur en het opnieuw aanbrengen van het bladgoud een prachtige facelift opleveren. Overigens is het een heel raar gezicht om het orgelfront zonder pijpen te zien, het is als een huis zonder ramen. Het orgel heeft ook daadwerkelijk de afmeting van een huis, met drie verdiepingen, mooi doorkijkjes en veel ramen, ik zou er wel kunnen wonen. Het ‘huis’ is momenteel helemaal leeg waardoor je van de ene kamer in de ander kijkt, een vervreemdend gezicht

Als we onder de grote steiger doorlopen naar de toren kunnen we de nieuwe windvoorziening bewonderen. Op de plaats waar eerst een balustrade zat tegen de achterwand, hangt nu de balgstelling. Het is een houten frame waarin 8 spaanbalgen geplaatst zijn. Deze balgen bestaan uit een boven- en een onderblad, vergelijkbaar met de blaasbalg die je gebruikt om je open haard aan te blazen. Het geheel is natuurlijk wel veel groter. De balgen hebben per stuk een afmeting van ongeveer 250 x 120 centimeter. De maatvoering, de verhouding tussen lengte en breedte is vervolgens ook weer van invloed op de klank. Balgen in een orgel werden vroeger, voordat men gebruikmaakte van elektriciteit met een mooi woord ‘getreden’. Bij die balgen is er een houten stijl om je aan vast te houden terwijl je, met gebruikmaking van de hefboomwerking, de lucht door de balgen pompt.

Gewoonlijk wordt in orgels de lucht via grote ventilatoren in de balgen geblazen. De orgelmakers Elbertse en Van Vulpen hebben echter een uniek systeem bedacht dat het treden van balgen simuleert. De balgen worden in beweging gezet alsof ze echt getreden worden. De verschillende balgen die ervoor moeten zorgen dat er ‘ademende’ wind door de pijpen gaat stromen worden aangedreven door een systeem met sensoren dat elke balg apart bedient. Een prachtige innovatie om een orgel te laten klinken zoals het geklonken zou kunnen hebben. In het instrument worden straks de windkanalen aangebracht, de toevoer van de wind uit de balgen die naar de windladen getransporteerd wordt.